تشویق کودکان

تشویق و پاداش چیست؟
به کلامی یا رفتاری که والد یا مربی می کند تا رفتار خوب کودک بیشتر شود تشویق می گویند. پاداش امتیازی است که پس از انجام رفتار مثبت به کودک تعلق می گیرد. پاداش همیشه جایزه و اسباب بازی نیست. ممکن است لبخند مادر یا در آغوش گرفتن کودک پاداش محسوب شود. تشویق باید به گونه ای باشد که تکرار یک رفتار را افزایش دهد.
اگر کاری کنید که رفتار خوب و مثبت کودک شما بیشتر شود یعنی او را تشویق کرده اید و اگر کاری کنید که رفتار منفی و غلط کودک کمتر شود یعنی او را تنبیه کرده اید ؛ ولی گاهی ما تشویق و تنبیه های غلطی می کنیم که نتیجه معکوس دارد.
مثلا وقتی کودک رفتار غلطی می کند او را تشویق میکنیم و این تشویق ماست که سبب تکرار رفتار اشتباه کودک می شود. مثلا وقتی کودک به صورت عمویش سیلی می زند و همه خانواده میخندند کودک تشویق می شود و  این رفتارش را هرچند منفی است تکرار می کند.
در تشویق برای افزایش رفتارهای مثبت و در تنبیه برای کاهش رفتارهای منفی تلاش میشود. این دو امر مهم با رفتار صحیح والدین میسر می شود. وظیفه ی پدر و مادر آموزش و نهادینه کردن رفتار صحیح در کودک است و نه کوشش برای بازداشتن کودک از کار بد.
انتقاد سازنده
گاهی والدین چنان غرق در تعلیم و مراقبت از فرزندانشان هستند که وقتی کودک عمل خوب و شایسته ای می کند آن را بدیهی تلقی میکنند اما وقتی اشکالی در رفتار یا گفتار کودک می بینند نقش پلیس را اجرا میکنند و همه ی اشتباهات او را به رخش میکشند.
وقتی میخواهید رفتار اشتباه کودک را به او تذکر دهید این انتقاد را با کمی ستایش همراه کنید تا نتایج بهتری بگیرید. اگر دیدگاه شما منفی باشد کودک از راه های منفی سعی در جلب توجه میکند. مثلا اگر فرزند شما پس از بازی اسباب بازی هایش را جمع نکرده و فقط یکی از وسایلش را به اتاقش برده بگویید: آفرین که این قدر قشنگ بازی کردی و ماشینت را به اتاقت بردی ! حالا بیا با هم بقیه ی وسایل را هم به اتاقت ببریم.
موثرترین راه برای آموزش رفتار خوب شکل دادن رفتار با تحسین است. نگویید : (( چه دختر خوبی!)) یا : (( چه پسر گلی!)) در تشویق کودک رفتار او را تحسین کنید تا آن رفتار تکرار شود. (( چه پسر مرتبی!)) ؛ (( چه دختر مودبی!))
وقتی با این جملات کلی با کودک صحبت می کنید یک حلقه معیوب است که موجب نهادینه شدن رفتارهای مثبت در او نمیشود ؛ زیرا کودک تصور می کند که هدف شما خوب بودن در تمام اوقات است که بی گمان این انتظار غیر ممکن است. به جای آن می توانید بگویید:
((برای اینکه با خواهرت با مهربانی بازی کردی مامان(بابا) خیلی خوشحال است.))
((چون در مطب دکتر یک ساعت منتظر شدی از تو ممنون ام))
((از طرز حرف زدنت با پدربزرگت خیلی خوشم آمد))
با این نوع حرف زدن کودکتان متوجه می شود که کدام یک از رفتارهایش مورد تایید خانواده است و چون تشویق شده سعی در تکرار و نهادینه کردن آنها می کند. عبارت های کلی مثل (( چه بچه مودبی)) نمیتواند احساس مشخصی را به کودک القا کند.
انواع تشویق
1-    پاداش کلامی
2-    پاداش احساسی
3-    پاداش تفریحی
4-    پاداش مادی
پاداش کلامی : پاداش کلامی جزء مهم ترین و بهترین تشویق ها و پاداش هاست و در هر سنی قابل اجراست. در پاداش کلامی بهتر است دقیقا به رفتار کودک اشاره و آن را توصیف کنید. اگر شما به کوچک ترین تلاش های کودک اهمیت دهید و او را تشویق کنید آن رفتارها در او تثبیت میشود. میتوانید به تدریج آن پاداش را کم کنید.
پاداش احساسی : مثل نوازش کردن ، در آغوش گرفتن ، بوسیدن ، لمس کردن ، چشمک زدن ، خود را هم قد کودک کردن و گفتن بپر توی بغل من ، گفتن بزن قدش و کف دست را به طرف کودک گرفتن و...
این نوع پاداش به ویژه برای افرادی که مدل لمسی یا احساسی هستند بسیار خوشایند است . از این نوع رفتارها در بسیاری از مواقع برای ابراز علاقه تثبیت رابطه ی صمیمانه استفاده می شود و به نوعی بیانگر ((دوستت دارم )) است. بهتر است پاداش کلامی و پاداش احساسی با هم همراه باشند.
پاداش تفریحی : یعنی شما کار یا فعالیت یا تفریحی را با کودک بکنید که مورد علاقه ی اوست مثل آب بازی ، رفتن به پارک ، توپ بازی ، دوچرخه سواری و...
دقت کنید برای پاداش تفریحی و پاداش مادی جایزه ای را در نظر بگیرید که از نظر کودک پاداش یا جایزه باشد و نه از نظر والدین مثلا ممکن است از نظر والدین رفتن به استخر یک پاداش باشد ولی کودک از استخر یا آب بازی خوشش نیاید و در نتیجه به نظر کودک پاداشی دریافت نکرده است.
این نوع تشویق نه فقط تشویق بلکه وسیله ای برای ایجاد و استحکام یک رابطه ی خوب و صمیمانه و نشان دادن علایق و احساسات شما نسبت به فرزندتان است.
پاداش مادی : شامل اشیا ، وسایل و اسباب بازی های مورد علاقه ی کودک ، لباس ، کیف ، خوراکی و گاهی پول. این نوع پاداش بیشتر در انتهای جدول ستاره ها کاربرد دارد و در مواردی استفاده میشود که کودک پاداش را حس و لمس کند. در این روش یکی از وسایل مورد نیاز کودک را به عنوان جایزه در نظر بگیرید.
باید از قبل مشخص شود که بابت چه رفتاری به کودک پاداش می دهید و نوع پاداش را نیز معین کنید.

منبع : کتاب فوت و فن های تربیت کودک