علائم بیش فعالی در کودکان

اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) یک مشکل رفتاری است که می‌تواند خفیف تا شدید باشد. ADHD یا همان بیش فعالی انواع مختلفی دارد، بسته به اینکه آیا عدم توجه (مشکلاتی در تمرکز) مسئله اصلی است یا بیش فعالی-تکانشگری (بسیار فعال بودن – مشکل در متمرکز ماندن).

کودکان مبتلا به اختلال توجه و بیش فعالی (ADHD)، بی‌قراری، تکانش گری و یا بی‌توجهی مداوم را از خود نشان می‌دهند. این ویژگی‌ها در بیش از یک محل و شرایط مشاهده می‌شوند- به طور مثال ، در مدرسه و در خانه. این علائم همچنین در بیش از یک فعالیت مشاهده می‌شوند – به طور مثال، در کارهای مدرسه و در روابط. آن‌ها در سطحی بالاتر از آنچه که متناسب با سن انتظار می‌روند رخ می‌دهند و باعث بروز اختلال و مشکلات چشمگیری در زندگی روزمره‌ی کودک می‌شوند.

برای برخی از کودکان، بیش فعالی می‌تواند مشکلات جدی را به وجود آورد، به خصوص اگر درمان آن به موقع و زود هنگام شروع نشده باشد. بنابراین در این خصوص، تشخیص زود هنگام بسیار مهم است. اگر درمان روانشناختی و حتی گاهی اوقات نیز دارویی آغاز شود، می‌تواند زندگی و آینده فرزند شما را تا حد زیادی بهبود بخشد.

به نظر می‌رسد از هر ۲۰ کودک، یک کودک دچار اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) می‌باشد. این اختلال حدوداً به میزان سه برابر در پسران نسبت به دختران شایع‌تر است. با این حال ، برخی از کارشناسان بر این تصورند که احتمال مراجعه‌ی پسران و تشخیص دادن این اختلال در آن‌ها بیشتر است. دلیل این امر این است که در مقایسه با دختران ، پسرها بیشتر بیش فعال هستند و این امر نسبت به عوامل دیگر مخرب‌تر است. دختری که دچار بیش فعالی از نوع بی توجهی می‌باشد، ممکن است به عنوان یک کودک تنبل و خیال‌باف از کلاس درس اخراج شود. ممکن است به ندرت پیش بیاید که پسری که دائماً کل کلاس را به هم می‌ریزد، از کلاس اخراج شود.

اگرچه بیش فعالی و اختلال توجه اغلب در کودکان ۳ تا ۷ ساله تشخیص داده می‌شود، اما ممکن است نتوان آن را تا زمانی دیرتر در زندگی تشخیص داد. بعضی اوقات این اختلال تا بزرگ‌سالی تشخیص داده نمی‌شود.

علائم بیش فعالی کودکان

ویژگی‌های اصلی اختلال توجه و بیش فعالی شامل عدم توجه، بیش فعالی و تکانشگری و تحریک پذیری می‌باشد. این علائم در اوایل زندگی کودک ظاهر می‌شود. از آنجا که بسیاری از کودکان عادی ممکن است این علائم را البته در سطح پایین‌تر داشته باشند، یا علائم ممکن است در اثر اختلال دیگری ایجاد شود، باید تشخیص این اختلال در کودک توسط یک متخصص ماهر از طریق معاینه کامل و ارزیابی مناسب انجام شود.

علائم بیش فعالی در طی چند ماه متمادی ظاهر می‌شوند، که اغلب علائم تکانشگری و بیش فعالی پیش از علائم بی توجهی ظاهر می‌شوند، علائم نقص توجه ممکن است برای یک سال یا بیشتر پدیدار نشود. بسته به خواسته‌هایی که ممکن است شرایط برای خود کنترلی کودک ایجاد کند، ممکن است علائم مختلفی در شرایط مختلف ظاهر شود. کودکی که “نمی‌تواند آرام بنشیند” یا در غیر این صورت اختلال ایجاد می‌کند، اختلال او در مدرسه قابل توجه خواهد بود، البته ممکن است به اشتباه به عنوان یک کودک خیال‌باف و بدون توجه تلقی شود. کودک تکانشگری که قبل از فکر کردن، عمل می‌کند، ممکن است فقط دچار یک “مشکل در نظم و انضباط” تلقی شود، در حالی که کودکی که منفعل یا تنبل است ممکن است صرفاً بدون انگیزه تصور شود. با این حال، هر دو ممکن است انواع مختلفی از بیش فعالی را داشته باشند.

همه کودکان گاهی بی قرار هستند، بعضی اوقات بدون تفکر عمل می‌کنند، گاهی اوقات وقتشان را صرف خیال‌بافی می‌کنند. هنگامی که بیش فعالی، حواس پرتی، تمرکز ضعیف یا تحریک پذیری کودک بر روی عملکرد مدرسه، روابط اجتماعی با کودکان دیگر یا رفتار در خانه تأثیر بگذارد، ممکن است اختلال بیش فعالی در او دیده شود. اما از آنجا که علائم آن در شرایط و محیط‌های مختلف بسیار متفاوت است، تشخیص بیماری بیش فعالی آسان نیست. این امر به ویژه هنگامی که بی توجه بودن علامت اصلی است، بیشتر صدق می‌کند.

طبق جدیدترین نسخه کتابچه راهنمای تشخیصی و آماری اختلالات روانی (DSM-IV-TR)، سه الگوی رفتاری وجود دارد که نشان دهنده بیش فعالی است. مبتلایان به بیش فعالی و نقص توجه ممکن است علائم بی‌توجهی را به طور مداوم نشان دهند. آن‌ها ممکن است به مراتب بیشتر از سایر کودکان هم سن خود، الگویی از بیش فعالی و تکانشی داشته باشند. یا ممکن است هر سه نوع رفتار را نشان دهند. این بدان معنی است که سه زیر گروه از انواع بیش فعالی وجود دارد که توسط متخصصان شناخته شده‌اند. این زیرگروه‌ها عبارت‌اند از نوع بیش فعالی- غالباً تکانشگری (که فرد عدم توجه قابل توجهی را نشان نمی‌دهد)؛ نوع غالباً بی‌توجهی (که فرد رفتارهای بیش فعالی و تکانشگری قابل توجهی را از خود نشان نمی‌دهد) که گاهی اوقات ADD گفته می‌شود – یک اصطلاح قدیمی برای طیف کلی این اختلال. و نوع ترکیبی آن (که فرد علائم بی‌توجهی و بیش فعالی-تکانشی را نشان می‌دهد)

به نظر می‌رسد کودکان بیش‌فعال همیشه “در حال حرکت” یا دائماً شلوغ و فعال هستند. آن‌ها به اطراف می‌چرخند و به هر چیزی که در دیدشان است دست می‌زنند یا با آن بازی میکنند، یا بی وقفه صحبت می‌کنند. آرام نشستن بر روی میز غذا یا در حین درس در مدرسه یا گوش دادن داستان برای آن‌ها کار دشواری است . آن‌ها در صندلی خود وول می‌خورند و آرام ندارند یا در دور اتاق پرسه می‌زنند. یا ممکن است آن‌ها پاهای خود را مدام تکان دهند، به همه چیز دست بزنند، یا مدادشان را با سر و صدا روی میز بکوبند. نوجوانان یا بزرگ‌سالان دارای بیش فعالی ممکن است احساس بی‌قراری درونی کنند. آن‌ها اغلب گزارش می‌دهند که نیاز دارند به کاری مشغول بمانند و ممکن است سعی کنند چندین کار را به طور هم‌زمان انجام دهند.

به نظر می‌رسد کودکان تکانشگر قادر به جلوگیری از واکنش‌های فوری خود یا فکر کردن قبل از عمل نیستند. آن‌ها غالباً اظهارنظرهای نامناسبی را بی پروا از خود بروز می‌دهند، احساسات خود را بدون محدودیت ابراز می‌کنند و بدون توجه به عواقب بعدی رفتارشان عمل می‌کنند. بی‌تاب بودن و تکانشگری آن‌ها ممکن است منتظر ماندن برای چیزهایی که می‌خواهند یا صبر کردن برای رسیدن نوبتشان در بازی را برایشان دشوار سازد. آن‌ها ممکن است یک اسباب بازی را از کودکی دیگر به زور بگیرند یا وقتی ناراحت هستند، کسی را بزنند. حتی در هنگام نوجوانی یا بزرگ‌سالی، آن‌ها ممکن است به طرز بی‌قرار و تکانشگری تصمیم بگیرند کارهایی را انجام دهند که نتیجه‌ی فوری اما اندک دارند و نه اینکه درگیر فعالیت‌هایی شوند که ممکن است تلاش بیشتری نیاز داشته باشند اما در عین حال پاداش‌های بسیار بیشتری اما با تأخیر فراهم می‌کنند.

برخی از علائم بیش فعالی- تکانشگری عبارت‌اند از:

احساس بی‌قراری، اغلب با تکان دادن دست و پایش به خود می‌پیچید، یا در حالی که نشسته است وول می‌خورد.
دویدن، بالا رفتن یا بلند شدن از صندلی در شرایطی که از او انتظار می‌رود که بنشیند یا رفتاری آرام داشته باشد.
قبل از شنیدن کل سؤال، جواب‌ها را تند و سریع می‌گوید
در منتظر ماندن در صف یا رعایت نوبت مشکل دارد.

کودکانی که بی‌توجه هستند، به‌سختی می‌توانند ذهن خود را روی یک چیز نگه دارند و ممکن است تنها پس از چند دقیقه از انجام دادن یک کار خسته شوند. اگر آن‌ها کاری را انجام دهند که واقعاً از آن لذت ببرند، هیچ مشکلی برای توجه ندارند. اما تمرکز آگاهانه، توجه هوشیارانه در سازمان‌دهی و انجام یک کار یا یاد گرفتن یک چیز جدید برای آن‌ها دشوار است.

انجام تکالیف مدرسه مخصوصاً برای این کودکان سخت است. آن‌ها فراموش می‌کنند که یک تکلیف را بنویسید یا کتاب یا دفترشان را در مدرسه جا می‌گذارند. آن‌ها فراموش می‌کنند که یکی از کتاب‌ها را به خانه ببرند و یا یک کتاب اشتباه را با خود می‌آورند. اگر سرانجام تکالیفشان را تمام کنند، پر از غلط و پاک شدگی است. انجام تکالیف خانه اغلب با ناامیدی برای والدین و فرزند همراه است.

راهنمای تشخیصی و آماری اختلال‌های روانی (DSM-IV-TR) این علائم بی‌توجهی را به شرح زیر نشان می‌دهد:

اغلب با دیدن مناظر و صداهای نامربوط خیلی زود پریشان می‌شوند
اغلب در توجه به جزئیات ناتوان بوده و اشتباهات بی‌دقتی را انجام می‌دهند
به ندرت دستورالعمل‌ها را با دقت و کاملاً دنبال می‌کنند و اغلب مواردی مانند اسباب بازی، مداد، کتاب و ابزار مورد نیاز برای انجام یک کار را گم یا فراموش می‌کنند.
اغلب از یک فعالیت تکمیل نشده به فعالیت دیگری می‌روند.

کودکانی که به بیش فعالی از نوع بی توجهی غالب مبتلا هستند، به ندرت تکانشی یا پرتحرک هستند ، اما در توجه کردن، مشکلات قابل توجهی دارند. به نظر می‌رسد آن‌ها رؤیاپرداز باشند، “در فضا به سر می‌برند”، به راحتی گیج می‌شوند، حرکت کند دارند و سست و بی‌حال هستند. آن‌ها ممکن است در پردازش اطلاعات به همان سرعتی و دقتی که سایر کودکان دارند مشکل داشته باشند. وقتی معلم دستورات شفاهی یا حتی کتبی می‌دهد، این نوع کودک به سختی می‌فهمد که چه کاری را باید انجام می‌دهد و مرتباً اشتباه می‌کند. با این وجود کودک ممکن است آرام و بدون سر و صدا در جای خود بنشیند و حتی به نظر می‌رسد که دارد کارش را انجام می‌دهد اما به انجام کار و دستورالعمل‌ها توجه کاملی ندارد یا آن‌ها را درک نمی‌کند.

این کودکان از لحاظ تکانشگری و فعالیت بیش از حد در کلاس، در مدرسه یا در خانه مشکل قابل توجهی ندارند. آن‌ها ممکن است در مقایسه با بیش فعالی از نوع تکانشگری، بهتر با کودکان دیگر دوست شوند و کنار بیایند و شاید با همان مشکلات اجتماعی مختلفی که نوع ترکیبی از بیش فعالی با آن روبه رو می‌شوند، مواجه نشوند. بنابراین اغلب مشکلات آن‌ها در مورد بی‌توجهی نادیده گرفته می‌شود. اما این دسته از کودکان به اندازه‌ی کودکان دارای انواع دیگر اختلال بیش فعالی که به مشکلات آشکارتری در کلاس منجر می‌شوند به کمک نیاز دارند.

در صورت مشاهده علائم بیش فعالی کودک چه باید کرد؟

درمان بیش فعالی به میزان شدت وضعیت کودک شما و همچنین سن او بستگی دارد. به طور ایده آل، روند درمان باید شامل تیمی از متخصصان با تجربه و آموزش دیده در زمینه‌ی اختلال نقص توجه و بیش فعالی (ADHD) باشد.

درمان­های غیر دارویی برای برخی از علامت ­های کودک بیش فعال

اگر فرزند شما دارای بیش فعالی خفیف تا متوسط است، اولین قدم معمولاً برای شما و فرزندتان این است که به یک کلاس و یا جلسه‌ی آموزش والدین مراجعه کنید. مهم است که بدانید این بدان معنا نیست که شما والدین بدی هستید: کودکان مبتلا به بیش فعالی به قوانین و راهنمایی متفاوتی از والدین خود نسبت به فرزندان دیگر احتیاج دارند. گاهی اوقات فرزند شما نیز به یک برنامه درمانی گروهی با هدف بهبود رفتار ارجاع داده می‌شود. خانواده درمانی نیز ممکن است مفید باشد. جلسه‌ی مشاوره‌ی والدین ممکن است مواردی مانند موارد زیر را شامل شود:

مهارت‌های یادگیری برای مدیریت و کاهش رفتار مشکل‌دار.
یادگیری روش‌های مؤثرتر برای برقراری ارتباط با فرزند خود.
به شما در درک احساسات و رفتارهای کودک کمک می‌کند.

اگر فرزند شما دچار اختلال بیش فعالی شدید (ADHD) است، یا هنگامی که درمان‌های غیر دارویی مفید واقع نشده‌اند، معمولاً دارو توصیه می‌شود.


داروهای مورد استفاده برای بیش فعالی سال‌هاست که مورد استفاده قرار می‌گیرد و در بسیاری از کودکان اثرات خوبی دارد. این داروها معمولاً برای کودکان کمتر از ۶ سال تجویز نمی‌شود. درمان با داروها با نظارت پزشک متخصص در اختلالات رفتاری کودک انجام می‌شود.

یا متیل فنیدات )ریتالین) یا آتوموکستین معمولاً داروهای اولیه‌ای هستند که برای بیش فعالی و اختلال توجه استفاده می‌شود. متیل فنیدات رایج‌ترین دارو است. دگزامفتامین یا لیز دگزامفتامین (lisdexamfetamine) برای کودکانی که به این داروها پاسخ نمی دهند، استفاده می‌شود. در صورت مناسب بودن یا مؤثر بودن داروهای دیگر، می‌توان از گوانفاسین (Guanfacine) نیز استفاده کرد.
متیل فنیدات یا همان ریتالین چگونه عمل می‌کند؟

متیل فنیدات با افزایش مقدار ماده شیمیایی مغز به نام دوپامین در قسمت‌های خاصی از مغز عمل می‌کند. بخش‌هایی که روی آن کار می‌شود، وظیفه‌ی خودکنترلی و توجه را دارند. افزایش مقدار دوپامین در این مناطق از مغز آن‌ها را به سمت کار بهتر ترغیب می‌کند. سپس این کار کمک می‌کند تا توجه و تمرکز کودک شما بهبود یابد. شایع‌ترین عوارض جانبی که باید در هنگام مصرف متیل فنیدات مراقب آن‌ها باشید، مشکل در خواب (بی‌خوابی)، کاهش اشتها و کاهش وزن است.

سرعت اثربخشی ریتالین چگونه است؟

ریتالین یا متیل فنیدات با عملکرد کوتاه مدت، حدوداً در طی ۲۰ دقیقه شروع به کار می‌کند و ۳ تا ۴ ساعت ادامه می‌یابد. نسخه طولانی مدت این دارو، زمان طولانی‌تری را برای شروع کار صرف می‌کند اما حدود ۱۲ ساعت دوام دارد. ممکن است چندین هفته طول بکشد تا تأثیر کامل دارو را ببینید.
چه مدت کودک من نیاز دارد دارو استفاده کند؟

معمولاً مصرف دارو برای چند سال ادامه خواهد داشت. هنگامی که کودک به سن نوجوانی رسید، توصیه می‌شود که هر سال دوز کمتری از این داروها امتحان شوند. این کار برای اطمینان از این است که آیا داروها هنوز لازم است یا خیر.

آیا این داروها بی خطر هستند؟

بحث‌های ضد و نقیضی در مورد استفاده از داروها برای درمان بیش فعالی وجود دارد. دستورالعمل‌های مؤسسه ملی سلامت و مراقبت‌های ویژه (NICE) توصیه می‌کند که در مواردی که سایر درمان‌ها مؤثر نبوده‌اند، این داروها همچنان در درمان بیش فعالی شدید و در شرایط خفیف‌تر مفید و مهم هستند. فواید مصرف این داروها در کودکان بالاتر از ۶ سال مبتلا به اختلال نقص توجه و بیش فعالی معمولاً بیش از خطرات احتمالی آن است. به نظر نمی‌رسد که این داروها هنگام استفاده در کودکان، پتانسیل اعتیاد آور داشته باشند.

آیا تغییر رژیم غذایی در بهبود علائم بیش فعالی کودکان مؤثر است؟

تاثیر رژیم غذایی در بهبود علائم بیش فعالی

نوع رژیم غذایی احتمالاً باعث ایجاد بیش فعالی نمی‌شود، اما تغییر در رژیم غذایی ممکن است در بعضی موارد کمک کننده باشد، اگرچه در همه موارد اینگونه نیست. این می‌تواند به این معنا باشد که برخی از کودکان ممکن است تحت تأثیر منفی برخی غذاها یا مواد افزودنی خاصی قرار می‌گیرند.

تغییرات رژیم غذایی برای درمان بیش فعالی سال‌هاست که به طور گسترده مورد استفاده قرار می‌گیرد. این تغییرات به صورت زیر هستند:

مکمل‌هایی از موادی که به نظر می‌رسد کمبود آن‌ها وجود دارد. به عنوان مثال، مکمل‌های اسیدهای چرب مانند امگا ۳ و امگا ۶؛ و / یا
قطع مصرف مواد غذایی که به نظر مضر می‌آیند. به طور مثال، قطع غذاهای حاوی رنگ مصنوعی و سایر مواد افزودنی.

پزشکان توصیه می‌کنند ، در صورت وجود ارتباط واضح بین خوردن غذاهای خاص و رفتار کودک ، باید به پزشک متخصص مراجعه کرد. سر از خود یک رژیم محدود کننده و سختی را امتحان نکنید. اگر فکر می‌کنید رژیم غذایی ممکن است عاملی مؤثر در درمان کودک باشد، به شما توصیه می‌شود از پزشک معالج خود بخواهید تا شما را به یک متخصص مربوطه معرفی کند. یک متخصص تغذیه می‌تواند شما را در این زمینه راهنمایی کند و اطمینان بدهد که هر رژیم غذایی مشخصی، حاوی طیف گسترده‌ای از مواد مغذی مورد نیاز یک کودک در حال رشد است.

همچنین توصیه می‌شود همه کودکان مبتلا به بیش فعالی باید از رژیم متعادل، تغذیه مناسب و ورزش منظم برخوردار باشند.
چه موارد دیگری برای کمک به کودکان بزرگ‌تر یا بزرگ‌سالان مبتلا به بیش فعالی وجود دارد؟

کودکان بزرگ‌تر ممکن است از معالجه روان‌شناختی مانند درمان رفتاری شناختی (CBT) یا آموزش مهارت‌های اجتماعی بهره‌مند شوند. هدف از این تکنیک‌ها این است که چیزهای بیشتر در مورد اینکه چرا به این صورت عمل می‌کنند و این‌گونه واکنش نشان می‌دهند به فرزند شما آموزش داده شود. همچنین به آن‌ها استراتژی‌هایی یاد می‌دهند که از آن‌ها در کمک به بهبود رفتار و عملکرد روزمره‌شان استفاده کنند.

در بزرگ‌سالان، دارو به عنوان بخشی از یک برنامه درمانی توصیه می‌شود که باید شامل روان‌درمانی، مشاوره در مورد مدیریت رفتاری و کمک به آموزش و اشتغال نیز باشد.

منبع:anjomanmaaref.com