آمبلیوپی یا تنبلی چشم نوعی اختلال بینایی است که باعث کاهش دید مرکزی در یک چشم به ظاهر سالم می‌شود. در این حالت گرچه ساختمان ظاهری چشم سالم است اما دید چشم حتی با استفاده از عینک هم کامل نمی‌شود.
زمانی که تکامل بینایی در یکی از چشم‌ها طبیعی و در چشم دیگر غیرطبیعی باشد، چشم مبتلا به ضعف بینایی، تنبل است. اگرچه در این بیماری معمولا یک چشم درگیر است، اما در برخی حالات ممکن است هر دو چشم به صورت همزمان تنبل باشند. تنبلی چشم در 2 تا 3 درصد از کودکان مشاهده می‌شود. بهترین زمان برای اصلاح این حالت دوران نوزادی یا اوایل کودکی است.
بینایی کودکان در چه زمانی باید ارزیابی شود؟
اگرچه نوزادان تازه متولد شده قادر به دیدن هستند، اما بینایی آنها در ماه‌های اول تولد، تکامل می‌یابد. در سال‌های اول کودکی، بینایی به سرعت کامل شده و در طی 9 سال اول زندگی، رشد بینایی کودک تکمیل می‌شود. برای دستیابی به دید طبیعی، تکامل همزمان دو چشم لازم است.
توصیه شده است که بینایی تمام کودکان تا قبل از 3 سالگی توسط پزشک ارزیابی شود. بسیاری از پزشکان معاینه‌های چشم پزشکی را به عنوان بخشی از معاینه‌های معمول کودکان انجام می‌دهند و در صورت نیاز، کودک را به چشم پزشک معرفی می‌کنند.
روش‌های نوین ارزیابی بینایی را در نوزادان و کودکان کم سن مقدور ساخته است. در صورت وجود سابقه خانوادگی ابتلا به «استرابیسم» یا «لوچی»، «آب مروارید» یا دیگر بیماری‌های جدی چشمی معاینه چشم‌ها در دوران نوزادی توصیه می‌شود.
علت تنبلی چشم چیست؟
تنبلی چشم در اثر اختلال در عملکرد طبیعی چشم‌ها و تکامل بینایی اتفاق می‌افتد. در بسیاری از موارد ممکن است علل مرتبط با تنبلی چشم ارثی باشند. علل تنبلی چشم به سه دسته عمده تقسیم می‌شود؛
- استرابیسم (لوچی)؛ تنبلی چشم اغلب به دنبال استرابیسم اتفاق می‌افتد. در استرابیسم یا انحراف چشم‌ها، کودک برای فرار از دوبینی از چشم بهتر خود استفاده می‌کند و در نتیجه چشم منحرف تکامل نمی‌یابد.
- عیوب انکساری: انواعی از اختلال‌های بینایی هستند که با تجویز عینک قابل اصلاح هستند. تنبلی چشم زمانی اتفاق می‌افتد که عیب انکساری شامل دوربینی، نزدیک بینی یا آستیگماتیسم در یک چشم (در زمانی که چشم دیگر سالم است) و یا در دو چشم (در حالی که اختلاف قابل توجهی بین دو چشم وجود دارد) وجود داشته باشد.
در این حالت چشم بدتر تنبل می‌شود. وجود عیب انکساری شدید در دو چشم می‌تواند منجر به تنبلی هر دو چشم شود. تشخیص این نوع آمبلیوپی معمولا مشکل است؛ چرا که در این حالت ظاهر چشم‌ها طبیعی بوده و به نظر می‌رسد که دید کودک اشکالی نداشته باشد.
افتادگی پلک، آب مروارید، کدورت قرنیه و ... از جمله عوامل مسدود کننده مسیر بینایی هستند. این مشکل معمولا شدیدترین حالت آمبلیوپی را ایجاد می‌کند.
تنبلی چشم چگونه تشخیص داده می‌شود؟
تشخیص تنبلی چشم کار آسانی نیست؛ چرا که تا زمانی که کودک مشکل واضحی نداشته باشد و یا دچار انحراف واضح چشمی نباشد، والدین متوجه مشکل بینایی کودک نخواهند شد. تنبلی چشم بر اساس اختلاف قدرت بینایی بین دو چشم یا ضعف بینایی هر دو چشم تشخیص داده می‌شود.
اندازه گیری قدرت بینایی در کودکان کم سن، کار مشکلی است. اما چشم پزشک با به کارگیری روش‌های خاصی از جمله بررسی چگونگی تمرکز و تعقیب کردن اشیاء توسط یک چشم در حالی که چشم دیگر پوشانده شده، می‌تواند قدرت بینایی کودک را تخمین بزند.
باید توجه داشت که ضعف بینایی در یک چشم همیشه به معنای تنبلی چشم نیست؛ چرا که ممکن است دید کودک با تجویز عینک اصلاح شود و یا اینکه سایر بیماری‌های چشمی مانند آب مروارید، عفونت‌ها، تومورها و یا سایر اختلال‌های داخل چشم مسئول کاهش بینایی باشند که اگر امکان درمان آنها وجود داشته باشد، دید کودک نیز اصلاح می‌شود.
برای اصلاح تنبلی چشم نیز کودک باید از چشم ضعیف‌تر خود استفاده کند که این حالت با قرار دادن پوشش بر روی چشم قوی‌تر به مدت چند هفته و یا چند ماه قابل انجام است. حتی زمانی که تنبلی اصلاح شد ممکن است به منظور جلوگیری از برگشت آن، استفاده از پوشش بر روی چشم سالم برای مدت‌ها ضروری باشد.
قبل از درمان تنبلی چشم، درمان مشکلات چشمی زمینه‌ای الزامی است. نمونه این درمان‌ها شامل اصلاح عیوب انکساری توسط عینک و درمان آب مروارید با عمل جراحی است.
شدت تنبلی چشم، سن کودک در زمان شروع درمان و علت به وجود آورنده آن از عوامل موثر در موفقیت درمان تنبلی چشم هستند.
عوارض ناشی از عدم درمان تنبلی چشم چیست؟
اگر تنبلی چشم اصلاح نشود، مشکلات زیادی رخ خواهد داد که ایجاد نقص بینایی شدید و دایمی در چشم تنبل، از بین رفتن دید سه بعدی، محرومیت از نعمت بینایی برای تمام عمر در صورت ابتلای چشم سالم به بیماری و یا آسیب جدی از مهم‌ترین آنهاست.
نکات زیر را به خاطر بسپارید:
- اصولا کودکان تمایل به بستن چشم ندارند و از این کار امتناع می‌کنند، اما والدین باید کودک خود را متقاعد به انجام کاری کنند که به نفع وی است.
- پیگیری و دقت در اجرای دستورهای پزشک، از عوامل مهم در موفقیت درمان است.
- در صورت تشخیص و درمان به موقع تنبلی چشم، بینایی در اکثر کودکان بهبود می‌یابد.
- احتمال موفقیت در درمان تنبلی چشم ناشی از استرابیسم یا عیوب انکساری نابرابر در دو چشم، در 9 سال اول زندگی بیشتر است. معمولا بعد از گذشت این دوره زمانی، احتمال بهبود تنبلی چشم بسیار بعید است.
- درمان تنبلی چشم به علت انسداد مسیر بینایی مانند آب مروارید، فقط در صورتی موفقیت‌آمیز است که تشخیص و درمان علت زمینه‌ای آن در دو تا سه ماه اول زندگی صورت گیرد.
