چگونه کودک را به خوردن شیر عادت دهیم؟

در ابتدای تولد تا حدود یکسال بعد کودک باید از شیر مادر استفاده کند اما بر عقیده ی برخی از متخصصان تغذیه پس از یک سالگی کودک علاوه بر شیر مادر می تواند شیر گاو نیز بخورد که البته میزان مجاز این شیر ، روزانه نیم لیتر می باشد.

اما این کار اصولی دارد؛ ابتدا باید شیر را رقیق کنید یعنی یک دوم از این نیم لیتر، آب جوشیده سرد شده باشد…

پس از یکی، دو ماه، می توان از دو سوم شیر و یک سوم آب و بعد از مدتی فقط شیر استفاده کرد. در این مورد با دکتر ناصر کلانتری، متخصص کودکان و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی، گفت وگو کرده ایم تا بدانیم از چه زمانی و چگونه باید از شیرپاستوریزه برای تغذیه کودک استفاده کرد.

آقای دکتر! از چه سنی می توان به کودک شیرپاستوریزه داد؟

معمولا کودکان شیرمادرخوار تا زمانی که شیرمادر می خورند، یعنی تا ۲ سالگی، نیازی به شیرپاستوریزه ندارند. به عبارتی در ۶ ماه اول زندگی فقط شیرمادر، ۶ ماه دوم شیرمادر به اضافه غذای کمکی و از ۱۲ تا ۲۴ ماهگی ابتدا غذای خانواده و بعد شیرمادر برای آنها کافی است. پس از قطع شیرمادر، می توان به تدریج مصرف شیرپاستوریزه را شروع کرد. البته شیرپاستوریزه در ۶ ماهه دوم زندگی کودک در غذاهایی مانند فرنی، حریره بادام و پوره ها استفاده می شود و یکی از اجزای غذای کودک است ولی به صورت نوشیدنی به کودک داده نمی شود.

آیا کودکانی که از شیرمادر محرومند، باید همراه شیرپاستوریزه از مکملی هم استفاده کنند؟

شیر در سال دوم زندگی (چه شیرمادر باشد، چه شیرگاو) فقط ۳۰ درصد نیاز کودک را تامین می کند، بنابراین اگر کودکی فقط شیر بخورد، مطمئنا دچار سوءتغذیه خواهد شد. ضمن اینکه غلظت پروتئین ها، انرژی، املاح و ویتامین ها در شیرمادر یا شیرپاستوریزه قطعا نمی توانند نیازهای کودک را برآورده کنند بنابراین باید به او غذاهای سفت تر هم داد. غذای سفت، آب کمتر و موادغذایی بیشتری دارد. به همین دلیل است که خوراک کودک در سال دوم زندگی باید ۷۰ درصد غذا و ۳۰ درصد شیر باشد.

آیا برای بچه هایی که علاقه ای به خوردن شیر ندارند، می توان این ۳۰ درصد را از سایر فرآورده های لبنی تامین کرد؟

بله، معده کودکان طبقه بندی نشده است که بگوییم این حفره، حفره شیر است و اگر کودکی شیر نخورد، حفره شیرش خالی می ماند. اتفاقا در سال دوم زندگی کودک بهتر است بیشتر روی غذای او تمرکز کنیم چون میزان املاح، پروتئین و ویتامین های موجود در شیر تامین کننده همه نیازهای کودک نیست و معده کودک نباید با شیر پر شود. آنچه در شیر برای ما اهمیت دارد و باید حتما به آن توجه کنیم، املاح، به خصوص کلسیم، برخی چربی های خاص شیرگاو و نوعی پروتئین است که به خصوص کودکانی که از شیرمادر محرومند، دچار کمبود این مواد خواهند شد. غذاها در این موارد منبع خوبی نیستند؛ مثلا ممکن است کودکی آهن مورد نیاز بدنش را از انواع سبزی ها دریافت کند ولی آهن سبزی ها کیفیت و جذب بسیار پایین و در مواقعی حتی عوارضی دارد در حالی که شیر، کلسیم بسیار مرغوب و مطلوب است. اگر کودکی شیر نخورد، نگران کمبود کلسیم در او می شویم. در این مواقع به خانواده ها توصیه می کنیم تلاششان را برای شیر خوردن کودک بیشتر کنند مثلا روزی چند بار لیوان شیر را جلوی چشم کودک بیاورند و ببرند تا شیر را ببیند. حتی والدین و سایر افرادی که کودک به آنها علاقه مند است، می توانند در حضور کودک شیر بنوشند.

اگر کودک با هر ترفندی حاضر به شیر خوردن نشد چه کنیم؟

در این صورت می توان شیر را در ترکیب با غذاها به او داد؛ مثلا می توان در سوپ، فرنی و پوره کودک شیر ریخت و میزان موردنیاز شیر کودک را در غذاهایش جبران کرد. حتی می توان فرآورده های دیگر شیر مانند ماست، پنیر، کشک، دوغ و… را به کودک داد. به هر حال کودک به یکی از این فرآورده ها علاقه نشان خواهد داد. ولی اگر کودکی از خوردن غذاهای حاوی شیر و لبنیات هم طفره رفت، می توان با بستنی های پاستوریزه این نقص را جبران کرد. کودکان معمولا به بستنی علاقه دارند و آن را راحت تر از سایر ترکیب های لبنی می خورند.

نظرتان در مورد ترکیب شیر با موادی مثل کاکائو، موز، عسل و… چیست؟

معمولا توصیه می شود کودکان در سال دوم زندگی شیر خالص و بدون افزودنی بنوشند زیرا بعضی از این مواد آلرژی زا هستند و ممکن است مشکلاتی را برای کودک ایجاد کنند. با این حال اگر مادر خودش این شیرها را در خانه تهیه کند، بهتر است. مثلا مادر می تواند مقداری موز یا کمی کاکائو را با شیر مخلوط و کمی آن را مزه دار کند تا میل کودک به خوردن آن افزایش یابد. توجه داشته باشید که زیاد از این مواد برای مزه دار کردن شیر استفاده نکنید زیرا هدف ما خوراندن شیر به کودک است نه مثلا کاکائو. بعضی از کودکان با مزه شیر مشکلی ندارند اما رنگ سفید آن را دوست ندارند. این کودکان شیرهای بسته بندی را به راحتی می خورند اما شیری که داخل لیوان ریخته شده است، نه. در این صورت یا می توان شیرهای پاکتی برای کودک تهیه کرد یا با اضافه کردن مقداری میوه یا مقدار بسیار ناچیزی کاکائو به شیر، رنگ سفید شیر را تغییر داد.

برای تامین کلسیم، قره قروت را هم توصیه می کنید؟

قره قورت یکی از منابع سنتی و غنی از کلسیم است. قره قروت باید حتما بهداشتی و سالم باشد و آلودگی نداشته باشد. در این صورت می توان مقدار کمی از آن را در مثلا آش یا سوپ کودک ریخت و به او داد، اما مصرف زیاد آن با توجه به غلظتی که دارد، مناسب نیست.

کودک باید چه مقدار یا چند فنجان شیر در سنین مختلف رشد بخورد تا کلسیم موردنیازش تامین شود؟

در مورد کودکانی که تا ۲ سالگی شیرمادر می خورند، نگرانی در مورد کمبود کلسیم وجود ندارد ولی بعد از ۲ سالگی که شیرمادر قطع می شود، توصیه می کنیم هر کودک روزی حداقل نیم لیتر که معادل ۲ لیوان است، شیر بنوشد. البته هر کودکی باید ۴ واحد از مواد لبنی استفاده کند که ۲ واحد آن شیر است. ۲ واحد باقیمانده را باید با ماست، پنیر، دوغ، کشک و سایر فرآورده های لبنی جبران کرد. اگر میزان شیر بیش از ۲ واحد باشد، احتمال کم خونی ناشی از فقرآهن بالا می رود. متاسفانه خوردن شیر زیاد گاهی خونریزی های میکروسکوپی در روده کودکان ایجاد و آنها را دچار کم خونی می کند.

این ۴ واحد لبنیات یا ۲ لیوان شیر تا چه سنی مناسب است؟

معمولا تا ۶ ۵ سالگی این روند ادامه دارد و نیازهای کودک را تا آن زمان پوشش می دهد.

گاهی در مسافرت به مناطق روستایی و… والدین به شیر خالص گاو، گوسفند، بز یا حتی شتر دسترسی دارند. آیا می توانند از این شیرها هم برای تغذیه کودکانشان استفاده کنند؟

این مساله به سن کودک بستگی دارد. کودکی که بالای یک سال سن دارد و شیرپاستوریزه هم می خورد، می تواند این شیرها را هم بخورد و جای نگرانی نیست ولی این کار چند شرط دارد؛ مادر باید ۲ لیوان شیر که کودکان باید طی ۲۴ ساعت بخورند، در ظرف تمیزی بریزد و اندازه گیری کند و آن را بجوشاند. وقتی شیر به مرحله جوش رسید، باید ۵ تا ۱۰ دقیقه در این مرحله بماند و بجوشد. یعنی به محض اینکه شیر به مرحله جوش رسید، نمی توان آن را برداشت زیرا شیر حاوی میکروب هایی مانند میکروب عامل تب مالت است که برای کودکان خطرناک است و با جوشیدن زیاد از بین می رود. پس از اینکه این زمان طی شد، باید شیر را داخل ظرف اولی که در آن شیر را اندازه گیری کرده، بریزد. البته ظرف باید کاملا شسته و تمیز شده باشد. قطعا میزان شیرجوشیده از شیر اولی که اندازه گیری شده بوده، کمتر است چون مقداری از آن در اثر جوشیدن تبخیر شده است. این میزان کم شده، با آب جوشیده سرد شده پر شود زیرا غلظت برخی از املاح مانند کلسیم، فسفر و سدیم در شیر جوشیده طبیعی گاو آنقدر زیاد است که کودک را دچار مشکل خواهد کرد. شیر هر چه غلیظ تر باشد، بهتر نیست بلکه ترکیب شیرگاو، گوسفند، بز یا شتر باید به شیرمادر شبیه باشد.