وسواس های فکری و رفتاری در کودکان

برخی کودکان از تصویر های ذهنی یا افکار مزاحم و تکراری رنج می کشند و در نتیجه بی اختیار کارهایی را تکرار میکنند که چندان با مفهوم به نظر نمیرسند. در انگلستان یکی از بازیهای رایج میان کودکان آن است که سعی میکنند موقع راه رفتن روی درز موزاییک ها پا نگذارند وگرنه ممکن است مادرشان بیمار شود. روند وسواس فکری و رفتاری بی شباهت به این بازی نیست.
در این بازی وسواس فکری آسیب دیدن مادر است و وسواس رفتاری این است که کودک با دقت تمام می کوشد بر هیچ کدام از شکاف های خیابان قدم نگذارد تا مادرش را از بیماری حفظ کند . کودکانی که وسواس شدید نشان می دهند ممکن است هر روز ساعت ها وقت صرف افکار و کارهای ناخواسته کنند و از کارهای معمولی باز بمانند. این وضعیت اختلال وسواس اجباری یا OCD نام دارد.
درماندگی در برابر عواطف شدید به خصوص خشم و خواسته ی جنسی ناتوانی در تمایز بین افکار و رفتار زیان بخش و این باور که میتوان با انجام نوعی مناسک تکراری فکر زیان بخشی را بی اثر کرد همگی از خصوصیات کودکانی است که واقعا به وسواس فکری و رفتاری دچارند.
نامعقول بودن این عقاید و وقتی که صرف انجام رفتارهای تکراری و بی اختیار میشود نشانگر آن است که این کودکان از کودکان مشابهی که فقط از شیوه ی تفکر انعطاف ناپذیر رنج می برند توانایی سازگاری بسیار کمتری دارند.
چگونه کمک کنیم؟
برخی کودکان وقتی زیر فشار هستند برای چند روز تا یکی دو هفته به طور موقت رفتار وسواسی نشان می دهند. برطرف کردن عامل فشار و نشان دادن محبت بیشتر موقتا میتواند برای این کودکان مفید باشد.
کودکانی که وسواس رفتاریشان بیشتر طول می کشد معمولا به کمک متخصص نیاز دارند. برای کمک کردن به این کودکان نیز همان اصولی رعایت می شود که برای کودکان حساس یا مضطرب به کار می رود اما معمولا برطرف کردن افکار و رفتار وسواسی دشوارتر از سایر مشکلات ناشی از اضطراب است.
در اینجا برخی روش های رفتاری مورد استفاده ی روان درمانگران را شرح می دهیم. ممکن است آشنایی با روش هایی که درمانگر به کار می برد برای شما این امکان را فراهم آورد تا به فرزندتان کمک کنید آنها را در خانه تمرین کند و به این ترتیب شاید در بهبود سریع تر فرزندتان مفیدتر باشید.
اگر همراه این روشها دارو مصرف شود به خصوص داروهایی که بر ماده ی شیمیایی سِرُتُنین در مغز اثر می گذارند تاثیر بهتری دارد تا آنکه این روش ها بدون دارو یا دارو بدون این روش ها تجویز شود.
برای آنکه به کودکتان کمک کنید تا بر وسواس غلبه کند باید با وسواس رو به رو شود و با استفاده از گفت و گوی ذهنی سازگاری فایده ی وسواسش را زیر سوال ببرد. متاسفانه پس از آنکه کودک رفتار وسواسی را شروع کرد اضطراب ناشی از نخستین وسواس فکری کاهش می یابد. در نتیجه کودک انگیزه ی کمی برای رو به رو شدن با وسواس فکری خواهد داشت.
کنار گذاشتن رفتار وسواسی
روان درمانگران اغلب برای ایجاد انگیزه در کودک بر رفتار وسواسی او نامی می گذارند که برای کودک قابل قبول باشد. هدف این است که کودک ، درمانگر و خانواده با هم بر ضد رفتار وسواسی بجنگند. در نتیجه رفتار وسواسی دشمن می شود ، نه خود کودک.
پس از آنکه رفتار وسواسی متوقف شد احتمال آنکه کودک درباره ی افکار ناراحت کننده ی پیشینش صحبت کند بیشتر میشود. با این همه فقط کودکان معدودی به اندازه ای از افکارشان خجالت میکشند که هیچگاه آنها را مطرح نمیکنند. این موضوع در صورتی که وسواس کودک کمتر و کارآیی او بهتر شده باشد اشکالی ندارد.
اگر کودک افکار ناراحت کننده اش را در میان بگذارد میتوانیم به او کمک کنیم تا آنها را با افکار سازگار جایگزین کند و دیگر نیازی نبیند که به رفتار وسواسی ادامه دهد. مهمترین تغییری که در تفکر کودک پدید می آید این است که او متوجه شود افکار وحشتناک حتما به اعمال وحشتناک منجر نمیشوند.
معمولا فکرهای وحشتناک عجیب و غریبی در سر اغلب مردم می گذرد اما این دلیل نمیشود که همه ی این فکرها عملی شود.
متوقف کردن وسواس فکری
برخی کودکان رفتار وسواسی ندارند اما به افکار وسواسی دچارند. ذهن کودک مانند یک صفحه ی گرامافون خش دار کار میکند و یک فکر بارها و بارها تکرار میشود. وقتی این اتفاق می افتد کودک قادر نیست به چیزهای دیگر فکر کند و کارهایش را یا نمیتواند انجام دهد یا بسیار کند انجام می دهد.
وسواس های فکری میتوانند بسیار ناخوشایند و فلج کننده باشند.به همین دلیل ارزش دارد که به کودک کمک کنید تا آنها را کمتر کند. در اینجا با دو روش متداول آشنا می شوید :
 از آنجا که وسواس های فکری را نمیتوان دید ممکن است درمانگر با فرزندتان قرار بگذارد که هر وقت گرفتار وسواس فکری شد علامتی بدهد. برخی کودکان برای خودشان یک کارت با علامت stop درست میکنند عده ای کشی را که به مچ دستشان بسته اند میکشند و برخی دست می زنند.
این علامت ها به درمانگر نشان میدهد که کودک دچار وسواس فکری شده است و در ضمن موجب قطع فکر وسواسی میشود. در این مرحله درمانگر میتواند بگوید : (( آفرین ! مچش رو گرفتی!)) هم برای آنکه از کودک تعریف کند که توانسته است متوجه وسواس فکری بشود و هم برای آنکه وقفه ی طولانی تری پیش بیاورد ( به این عمل می گویند توقف فکر). سپس میتوان برای مشاهده ی درست وسواس فکری و رها کردن آن از گفت و گوی ذهنی سازگاری کمک گرفت.
درمانگر میتواند با کمک فرزندتان نواری از فکر وسواسی بسیار اضطراب آور تهیه کند. او در این نوار از فرزندتان می خواهد که ناراحت کننده ترین جنبه های فکر را با جزئیات کامل شرح دهد و هیچ عبارت اطمینان بخشی به زبان نیاورد.
سپس حدود نیم ساعت آن نوار را مرتب برای او پخش می کند تا آنکه حوصله ی کودک سر برود و گفته ها برای او خسته کننده شود. به این ترتیب حساسیت کودک به آن فکر از بین می رود. انجام دادن تمرین های آسودگی در کنار این روش مفید است.
مانند همه ی برنامه های حساسیت زدایی تمرین مستمر روزانه برای برطرف کردن وسواس های فکری و رفتاری بهترین نتیجه را دارد.

منبع : کتاب کلیدهای مقابله با اضطراب در کودکان و نوجوانان